Sa war on drugs ni Duterte: Patayin o mapatay

SA isang nakakagimbal na pagbubunyag sa 9th Quad Committee hearing, buong tapang na hinarap ni dating Senador Leila De Lima si Lt. Col. Jovie Espenido, na may mariing pakiusap na “sabihin ang katotohanan” tungkol sa madilim na katotohanan ng administrasyong Duterte.

Ang kanyang panawagan para sa katapatan ay tumama sa puso ng 2017 Senate investigations na nagtangka sirain ang kanyang reputasyon, inakusahan siya ng malalim na pagkakasangkot sa iligal na kalakaran ng droga. Sa panahong iyon, si De Lima, na dating Kalihim ng Kagawaran ng Katarungan, ay naging target ng isang planadong kampanya ng paninira, na nagsabing tumanggap siya ng malaking halaga bilang kapalit ng proteksyon sa mga drug lord na kumokontrol sa notoryosong National Bilibid Prison. Isa sa mga pangunahing saksi? Si Jovie Espenido.

2016, tumestigo si Espenido sa Senado, inaakusahan si De Lima na tumanggap ng nakabibiglang P8 milyon mula kay Kerwin Espinosa, anak ng napatay na Albuera, Leyte Mayor Rolando Espinosa, na ang pagpatay sa kamay ng Philippine National Police (PNP) ay naging mitsa ng kontrobersya ng “war on drugs”. Nagtungo pa si Espenido sa pagsasabing nagkita sina De Lima at ang pamilya Espinosa sa Burnham Park ng Baguio City—isang pagkikita, ayon sa kanya, na nagtulak kay De Lima na maging tagapagtanggol ng mga drug lord ng bansa.

Ngunit sa ilalim ng mga nakabibigat na paratang na ito ay nagkukubli ang isang nakakatakot na katotohanan. Ang walang-awang war on drugs ng dating Pangulo ay nagwasak ng mga pamilya at pinatahimik ang mga naglakas-loob na sumalungat sa kanyang matinding paghahari.

Si Kerwin Espinosa, isang nag-aalangan na tauhan sa mapanganib na larong ito, ay kalaunan umamin kung paano siya at ang kanyang pamilya ay naging markado para sa pagkawasak kasunod ng pagpatay sa kanyang ama. Napilit silang pumili: mag-imbento ng kasinungalingan laban kina Leila De Lima at Peter Lim, o harapin ang tiyak na kamatayan sa kamay ng pulis na tila naging hukom, hurado, at berdugo sa ilalim ng huwad na kwentong “nanlaban”—isang nakakamatay na palabas kungsaan ang mga pinaghihinalaan ay inakusahang lumaban.

Ang pakiusap ni De Lima kay Espenido sa pagdinig ay may bigat ng isang babaeng maling inakusahan, isang babaeng winasak ng mga kasinungalingan ang buhay. At, gaya ng inaasahan, kinumpirma ni Espenido ang kanyang mga hinala: siya ay inutusan mismo ng dating PNP Chief ngayo’y Senador Ronald “Bato” Dela Rosa na magsabwatan kay Kerwin Espinosa. Malinaw ang mga utos—gawing magkapareho ang mga testimonya laban kay De Lima, at ilatag ang bitag.

Subalit si Espenido, marahil ay dinurog ng kanyang konsensya, ay tumangging sumunod. Ang kanyang pagtanggi ay hindi nakaligtas sa parusa. Tinaguriang traydor, isinama si Espenido sa kilabot na narcolist, minarkahan bilang high-value target sa mismong giyera na minsan niyang pinaglingkuran.

Ibinunyag ng Quad Committee Investigations ang isang rehimeng gumamit ng takot bilang sandata. Ang narcolist, na unang inilahad bilang kasangkapan para lipulin ang mga droga, ay naging talaan ng mga kaaway—mga taong tumutol kay Duterte at sa kanyang walang-awang paghahari.

Si Duterte, na minsang naghambing ng sarili kay Adolf Hitler, ay naghangad na puksain ang milyun-milyong Pilipino na umano’y sangkot sa droga. Ang narcolist ang kanyang sandata, isang modernong guillotine na nagpayanig sa buong bansa.

Ang katotohanan, sa paglabas, ay higit na mas nakakakilabot kaysa sa inaakala. Ang mga pangalan tulad nina Kerwin Espinosa, Leila De Lima, at dating Mayor ng Iloilo na si Jed Mabilog ay naging simbolo ng paghihiganti ng Pangulo. Ang mga inosenteng tao tulad nina Mayor Rolando Espinosa at Caesar Perez ay napatay nang wala silang laban. Ang narcolist ay hindi tungkol sa hustisya—ito’y isang ‘hit list’. Ang mga nakaligtas, tulad nina Kerwin at Mabilog, ay naglahad ng kakila-kilabot na kapalit ng kanilang kaligtasan: upang maalis sa listahan, kailangan nilang magsangkot ng iba sa kalakaran ng droga, nagpapalaganap ng isang siklo ng kasinungalingan, takot, at kamatayan.

Ang war on drugs ni Duterte ay hindi isang krusada para sa hustisya—ito ay isang madugong patayan. Si Leila De Lima, na buong tapang na tumayo laban sa taong nasa likod ng kampanyang ito ng terorismo, ay ngayo’y nagiging simbolo ng paglaban. Ang narcolist ay sandata ni Duterte, isang kasangkapan upang wasakin ang kanyang mga kaaway, at upang panatilihing nakakulong sa takot ang Pilipinas. Para sa mga nahuli sa lambat nito, may isang simpleng pagpipilian: pumatay, o mapatay.